Tólf sögur

Guðmundur Friðjónsson (1869-1944) fæddist á Sílalæk í Aðaldal. Um þrítugsaldur hóf hann búskap á Sandi í Aðaldal og bjó þar síðan til dauðadags. Hann var að mestu sjálfmenntaður, alþýðuskáld sem margir vilja meina að hafi verið með betri skáldum síns samtíma. Smásögur hans þykja enn vel læsilegar og skemmtilegar. Guðmundur tók snemma að láta til sín heyra. Fyrsta kvæði hans birtist þegar hann var rösklega tvítugur. Fyrsta smásagnasafnið, Einir, kom út árið 1898, fyrsta kvæðabókin fjórum árum síðar og skáldsagan Ólöf í Ási árið 1907. Næstu áratugina fékkst hann mest við ritun smásagna og dýrasagna, auk fjölda greina og fyrirlestra. Allt var þetta unnið í hjáverkum með erfiðum búskap. Sjónhringur Guðmundar var ekki víður en hann lýsti næsta nágrenni ágætlega. Sjálfur gerði hann þessa grein fyrir hlutverki sinu meðal samtímahöfundanna: ,,Gestur Pálsson tók sér fyrir hendur að lýsa í sögum hræsninni, Einar H. Kvaran hefur á efra aldri lýst spíritismanum, ég tók mér Íslendingseðlið.'' Stíll Guðmundar er þróttmikill og orðaval fjölbreytt og sérkennilegt. Lýsingar hans á sveitafólki, og þá einkum eldri kynslóðinni, eru frábærar enda sagði fræðimaður einn að sögur hans ,,mættu heita Íslendingasögur hinar nýju.'' Margar lýsa þær alvöru lífsbaráttunnar andspænis harðneskjulegum náttúruöflum eins og Gamla heyið. Aðrar segja frá samskiptum ólíkra manngerða. Ósjaldan teflir Guðmundur fram mönnum gamla og nýja tímans, skólagengnum flysjungum og flautaþyrlum annars vegar en hins vegar gömlum og grónum bændum með reynslu kynslóðanna á herðum sér. Í safninu Tólf sögur eru sögurnar Feðgarnir á Hillu, Gamla heyið, Tilhugalíf, Maðurinn sem minnkaði, Líkþrá, Vegamót, Örlög, Vofan, Sólhvörf, Strigastakkurinn, Hetjan horfna og Utan og innan við sáluhliðið. Borgþór Arngrímsson les.